ေခါင္းေဆာင္ႀကီး ဆရာစံ

ျမန္မာမွန္ရင္ ဖတ္ထားသင့္ေသာအေၾကာင္းအရာတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။
 
ျမင့္မိုရ္ေတာင္ႏွင့္ဆီးေစ့ပမာ လက္နက္အင္အားခ်င္းကြာျခားလွေသာၿဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရကိုအာခံကာ ခုခံေတာ္လွန္
ခဲ့သည့္ ရဲရဲေတာက္ အာဇာနည္ပုဂၢိဳလ္ထူးမွာ လယ္သမားေခါင္းေဆာင္ႀကီး ‘သုပဏၰကဂဠဳနရာဇာ’ ဘြဲ႔ခံဆရာစံပင္
ျဖစ္သည္။ဆရာစံကို ျမန္မာသကၠရာဇ္၁၂၃၈ခုႏွစ္ တန္ေဆာင္မုန္းလဆန္း ၈ရက္ (ခရစ္ ၁၈၇၆ ေအာက္တိုဘာ၂၄)
အဂၤါေန႔ နံနက္ ၁၁ နာရီ ၅၅ မိနစ္တြင္ ေရႊဘိုခ႐ိုင္ ဒီပဲယင္းၿမိဳ႕နယ္ မူးေခ်ာင္းအေနာက္ဘက္ကမ္းရွိ သရက္ကန္
အေ႐ွ႔ကန္ရြာ၌ အဖ ေတာင္သူလယ္သမားႀကီး ဦးေၾကး၊ အမိ ေဒၚဖက္တို႔မွ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။

ဆရာစံ၏မိခင္မွာ ပုဂံမင္းလက္ထက္ႏွင့္ မင္းတုန္းမင္းလက္ထက္မ်ားတြင္ နန္းတြင္းအပ်ိဳးေတာ္ျဖစ္သည္။
ဆရာစံမွာ ဦးေၾကးႏွင့္ ေဒၚဖက္တို႔ ၏ သားသမီးငါးေယာက္အနက္ အေထြးဆံုးသားျဖစ္သည္။ ဆရာစံ၏ငယ္မည္မွာ
ေမာင္ရာေက်ာ္ ေခၚ ေမာင္စံ႐ွားျဖစ္သည္။ ဆရာစံ၏ ေမြးခ်င္းမ်ားမွာ ကိုရာၾကဴး၊ မေအးျမင့္ႏွင့္မေအးဆင့္တို႔ျဖစ္သည္။
သို႔ေသာ္ ဆရာစံဖခင္ ဦးေၾကးသည္ ေဒၚဖက္ႏွင့္ အေၾကာင္းမပါမီက ေဒၚေဌးႏွင့္ ပထမအိမ္ေထာင္ျပဳ၍ သမီးမရြက္
ထြန္းကားခဲ့သည္။ ပထမဇနီး ေဒၚေဌးကြယ္လြန္ၿပီးမွ ဆရာစံမိခင္ ေဒၚဖက္ႏွင့္ အေၾကာင္းပါ ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။

ဆရာစံသည္ အသက္ ၅ ႏွစ္သားအရြယ္ ၁၈၈၁ခုႏွစ္တြင္ ေရႊဘိုနယ္ မင္းကုန္းေက်ာင္းဦး မဂၤလာဆရာေတာ္ထံတြင္
ပညာစတင္သင္ၾကား ခဲ့ေလသည္။ ခုနစ္ႏွစ္သားအရြယ္တြင္ ျမင္းသူႀကီးရြာ ဘုန္းႀကီးဦးကလ်ာဏေက်ာင္း၌
ဆက္လက္သင္ယူသည္။ သရက္ကန္အေရွ႕ရြာ၊ အေနာက္ရြာၾကားတြင္ရွိေသာ ဦးသူရိယအုတ္ေက်ာင္း၌ ပညာသင္ယူ
ေနစဥ္ အသက္ ၁၄ ႏွစ္အရြယ္တြင္ ဖခင္ႀကီးကြယ္လြန္ခဲ့ေလသည္။ ၁၈၉၁ခုႏွစ္တြင္ ႐ွင္သာမေဏ (၁) ႏွစ္ေက်ာ္
ဝတ္သည္။ထို႔ေနာက္ ဆရာစံသည္ အသက္ ၁၆ ႏွစ္တြင္ ရဟန္းေဘာင္မွ လူထြက္၍ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ သို႔တက္၍ ေဆးကု၊
ဇာတာဖြဲ႔ျဖင့္ အသက္၀မ္းျပဳခဲ့သည္။ ဆရာစံသည္ေအာက္ျပည္ေအာက္ရြာသို႔ဆင္း၍ အလုပ္အကိုင္႐ွာေဖြေနစဥ္
သူ႔အသက္ ၂ဝ တြင္ မိခင္ႀကီးကြယ္လြန္ခဲ့ေလသည္။

ထိုမွတဖန္ဆရာစံသည္ မႏၱေလးရတနာဘုမၼိအရပ္ရွိ မဏိရတနာရာမ ျမေတာင္တိုက္တြင္ သကၤန္းဆည္းလ်က္
ပညာဆည္းပူးခဲ့ျပန္သည္။ ဆရာစံသည္ ျမေတာင္တိုက္တြင္ ၂ ႏွစ္ခန္႔ ပညာသင္ၾကားၿပီးေနာက္ လူထြက္၍
ေတာင္ငူဘက္သို႔ သြားေရာက္ေနထိုင္ခဲ့ေလသည္။ ထိုမွတဆင့္ ျဖဴးၿမိဳ႕အေရွ႕ဖက္ရွိ ငါးေခါင္းအင္းရြာသို႔ အလုပ္အကိုင္
႐ွာေဖြရန္ ခရီးထြက္ခဲ့ျပန္သည္။ ထိုရြာတြင္ ေနထိုင္စဥ္အတြင္း အညာ ေဒသ ယာဥ္ျခင္းရြာမွေရာက္ရွိေနထိုင္ေသာ
ေဒၚေကႏွင့္အေၾကာင္းပါ၍ မမယ္စိန္ႏွင့္ေမာင္ေရႊရင္အမည္ရွိ သမီးတစ္ေယာက္ႏွင့္ သားတစ္ေယာက္ထြန္းကားခဲ့
သည္။ ထို႔ေနာက္ ၁၉၀၉ တြင္ ေကာ့ကရိတ္တြင္ ရဟန္းခံ၍ ရဟန္းဘဝျဖင့္ (၂) ႏွစ္ခန္႔ေနၿပီး လူထြက္သည္။

ယင္းေနာက္ ဆရာစံသည္ ေရႊဘိုခ႐ိုင္မွ ေအာက္ျပည္သို႔ စုန္ဆင္း၍ ေကာ့ကရိတ္၊ အေပါင္၊ ကြၽဲျခံ၊ ဘီလူးကြၽန္း
ကမာမိုရြာတို႔တြင္ ေဆးဆရာအျဖစ္ လွည့္လည္ေဆးကု၏။ ဆရာစံသည္ တုိင္းရင္းေဆးကုရာတြင္ နာမည္ႀကီး၍
တပည့္တပန္းေပါမ်ားသည့္အျပင္ ေရာဂါ၏လကၡဏာကို မည္သို႔စစ္ေဆးရမည္၊မည္ကဲ့သို႔ေသာ ေဆး၀ါးဓာတ္စာတို႔ကို
ေပးရမည္ဟူေသာ ကုထံုးအတြက္ “လကၡဏုဇေဆးက်မ္း” ကိုပင္ စီရင္ေရး သားသြားခဲ့သည္။ ထို႔အျပင္ လုပ္ရပ္ႏွင့္
ဆိုင္ေသာ “ဝိဇၨာသိပၸံအဂၤုတၱက်မ္း”ႏွင့္ “ညာေဏာဒီဇေဆးက်မ္း” တို႔ကိုလည္း ေရးသားျပဳစုခဲ့သည္။

နကၡတ္ေဗဒင္ဖက္တြင္လည္း ကေညာ္တလိုင္းဆရာေတာ္ထံ နည္းနာခံယူသင္ၾကား၍ သႀကၤန္စာမ်ားကိုပင္ ဆရာစံ
အမည္ျဖင့္ ထုတ္ေဝခဲ့ဖူးသည္။ ဆရာစံသည္ တုိင္းရင္းေဆးပညာအစြယ္အပြားမ်ားျဖစ္သည့္ အဂၢိရတ္ပညာႏွင့္ ေဗဒင္
နကၡတ္ပညာတို႔ကိုကြၽမ္းက်င္ၿပီး ေနာက္ ဓာတ္ပညာတြင္ အႏုစိတ္သည့္ ေဆးဝါးေဖာ္စပ္မႈႏွင့္ဆုိင္ေသာ
“ညာေတာဓိရံက်မ္း” ကိုေရးသားခဲ့ေသးသည္။ ဆရာစံမွာ အရပ္ျမင့္ျမင့္၊ ပိန္ပိန္ပါးပါး၊ အသားညိဳညိဳ၊ ႏွာတံေပၚေပၚႏွင့္
ႏႈတ္ခမ္းေမႊးေရးေရးရွိ၏။စကားေျပာတရားေဟာလည္း အလြန္ေကာင္းသည္ဟု ဆိုၾကသည္။

သို႔ကလို ဆရာစံသည္ ေတာင္သာဂိုဏ္းဝင္ ေဆးဆရာအျဖစ္ ေဆးကုသရင္း လူမႈေရး၊ ဘာသာေရးလုပ္ငန္းမ်ားကို
တဖက္တလမ္းမွ ေဆာင္႐ြက္သည္။ ၁၉ဝ၇ခုႏွစ္ တြင္ကမာမိုရြာ၌ ဓမၼရကၡိတအသင္းတစ္သင္းကို ဦးစီးတည္ေထာင္
ခဲ့သည္။ ဆရာစံမွာ ထိုအသင္းတြင္ ဥကၠဌအျဖစ္ တင္ေျမႇာက္ခံရသည္။ ထို႔ေနာက္ ထိုအသင္းအားေငြစုေငြေခ်းအသင္း
အျဖစ္ေျပာင္းလဲဖြဲ႕စည္းရန္ ဆရာစံစိတ္ကူးမိကာ သမဝါယမအသင္းႏွင့္ ဆက္သြယ္ၿပီး ေငြစုေငြေခ်းအသင္းအျဖစ္
ေျပာင္းလဲဖြဲ႔စည္းခဲ့သည္။ ၁၉၂၀ျပည့္ႏွစ္တြင္ ဆရာစံသည္ သူ၏ဆရာရင္း ျဖစ္ေသာ ဆရာေတာ္ဦးသီဟ သီတင္းသံုးရာ
ေညာင္ေက်ာင္းဝင္းအတြင္း၌ သိမ္တေဆာင္ မဟာဒုတ္စာေရးတံမဲမ်ားျပဳလုပ္ေကာက္ခံခဲ့ရာ အဂၤလိပ္အစိုးရက
ဆရာစံအား ထီဖြင့္လွစ္သည္ဟု တရားစြဲကာ ေထာင္ဒဏ္ (၇) လ ခ်မွတ္ခဲ့သည္။ေထာင္မွလြတ္ၿပီးေနာက္ သိမ္ကို
ဆက္လက္အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာက္လုပ္ခဲ့ရာ အထေျမာက္ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္။

ဆရာစံသည္ ၁၉၂၃တြင္ ဂ်ီစီဘီေအအသင္းႀကီးသို႔ ဝင္ေရာက္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၅ တြင္ ေရႊဘိုၿမိဳ႕၌က်င္းပေသာ ၁၂ ႀကိမ္
ေျမာက္ ႏွစ္ပတ္လည္ ညီလာခံသို႔ ေမာ္လၿမိဳင္ခ႐ိုင္ ကိုယ္စားလွယ္အျဖစ္တက္ေရာက္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၈ ခုႏွစ္ ဂ်ီစီဘီေအ
စံုစမ္းေရးေကာ္မတီဥကၠဌအျဖစ္ သာယာ ဝတီခ႐ိုင္၊ ဖ်ာပံုခ႐ိုင္၊ ျပည္ခ႐ိုင္၊ကသာခ႐ိုင္၊ ေရႊဘိုခ႐ိုင္၊ မုံရြာခ႐ိုင္၊
သရက္ခ႐ိုင္၊ အင္းစိန္ခ႐ိုင္မ်ားအတြင္းရွိ ေက်းရြာမ်ားသို႔ လွည့္လည္ကာ ေတာင္သူလယ္သမားတို႔၏ ဆင္းရဲဒုကၡအေျခ
အေန အေၾကာင္းစံုကို စံုစမ္း၍ အမႈတြဲေပါင္း (၁၇ဝ) မွ်ရွိေသာ အစီရင္ခံစာကို တင္သြင္းခဲ့သည္။ အဆိုပါအစီရင္ခံစာ၌
နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္တို႔၏ ဥပေဒမဲ့က်ဴးလြန္ေစာ္ကားမႈမ်ားကို သက္ေသအေထာက္အထားအျပည့္အစံုျဖင့္ ဂ်ီစီဘီေအ
ဗဟိုဌာနခ်ဳပ္သို႔ အၾကံျပဳတင္ျပခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ ဗဟိုဌာနခ်ဳပ္က ဆရာစံ၏အၾကံေပးခ်က္ကို လက္မခံခဲ့ေခ်။

ထို႔ေၾကာင့္ ဆရာစံသည္ ေတာင္ငူညီလာခံႀကီး ၿပီးစီးေသာအခါ ဝံသာႏုေခါင္းေဆာင္အခ်ိဳ႕၏ ေပ်ာ့ညံ့မႈ၊ အဂၤလိပ္
အစိုးရအား အေလ်ာ့ေပးေစ့စပ္လိုမႈ၊ ရာထူးဂုဏ္ထူးမက္ေမာမႈတို႔ကို ျမင္ေတြ႕လာခဲ့သျဖင့္ လက္နက္ကိုင္လမ္းစဥ္ကို
ကိုယ္တုိင္ဦးေဆာင္ဆင္ႏႊဲရန္ ဦးစိုးသိမ္း ဂ်ီစီဘီေအႏွင့္ အဆက္အသြယ္ ျဖတ္ေတာက္လုိက္ေလသည္။ထို႔ေနာက္
အဂၤလိပ္အစိုးရ၏ ဖိႏွိပ္ညႇင္းပမ္းႏွိပ္စက္ခံရသျဖင့္ အစိုးရအား နာက်ည္းေနေသာ သာယာဝတီနယ္မွစတင္ကာ
နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရအား ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈျပဳလုပ္ပါက ေအာင္ျမင္ႏိုင္သည္ဟုယူဆကာ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕တို႔အား စတင္
ပုန္ကန္ရန္အတြက္သာယာဝတီနယ္ကို ေ႐ြးခ်ယ္ခဲ့ေလသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ ၁၉၃ဝ ျပည့္ႏွစ္ ဇန္နဝါရီ ၁၈ ရက္တြင္ နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရအား လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ရန္ ေမာ္လၿမိဳင္မွ
သာယာဝတီသို႔ ထြက္ခြာလာ ခဲ့သည္။ ၁၉၃ဝျပည့္ႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလ ၂၆ တြင္ သာယာဝတီ အင္းရြာ မက်ီးကုန္း
ဘုန္ႀကီးေက်ာင္း၌ ဝံသာႏုလယ္သမားေခါင္းေဆာင္ မ်ားႏွင့္ လွ်ိဳ႕ဝွက္အစည္းအေဝးျပဳလုပ္ၿပီးႏိုင္ငံတဝွမ္းရွိ
လယ္သမားမ်ားႏွင့္ ဂဠဳန္တပ္မ်ားကို စတင္ဖြဲ႕စည္းသည္။

၁၉၃ဝ ေအာက္တိုဘာ ၂၈တြင္ တုိက္ႀကီးၿမိဳ႕နယ္ ဥကၠံၿမိဳ႕အေရွ႕ေျမာက္အရပ္ရွိ ျမစိမ္းေတာင္ညိဳဘုရားတြင္
ဆရာစံသည္ လက္ပံပင္မွ ဂဠဳန္ငွက္မင္းဟူေသာအဓိပၸါယ္ျဖင့္ ‘သုပဏၰက ဂဠဳနရာဇာ’ဘြဲ႕ကိုခံယူ၍ ဥပုသ္ႀကီးဝင္ခဲ့သည္။
ဆရာစံသည္ ဂဠဳန္တပ္ဖြဲ႕ဝင္မ်ားကို ‘က’၊ ‘ခ’ ဟူ၍ ႏွစ္မ်ိဳးခြဲျခားထားသည္။ ‘က’ ဂဠဳန္ တပ္ဖြဲ႕ဝင္မ်ားသည္ လက္နက္
စြဲကိုင္လ်က္ နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရတပ္မ်ားကို ေရွ႕တန္းမွ တုိက္ခိုက္ရသည္။ အာဏာဖီဆန္ေသာအေနျဖင့္ အစိုးရသစ္ေတာ
ႀကိဳးဝိုင္းမ်ားအတြင္းသို႔ဝင္၍ သစ္ဝါးမ်ားခုတ္ၾကရမည္။ ‘ခ’ ဂဠဳန္တပ္မ်ားသည္ ေနာက္ပိုင္းမွ စားနပ္ရိကၡာမ်ား
ေထာက္ပံ့ရသည္။ ထို႔အျပင္ေရွ႕တန္းမွလိုအပ္ေသာ အကူအညီမ်ားကို ေပးရမည့္အျပင္ ‘က’ ဂဠဳန္တပ္ဖြဲ႕ဝင္မ်ား
တုိက္ပြဲ က်ဆံုးလွ်င္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေထာင္တန္းက်လွ်င္ေသာ္လည္းေကာင္းက်န္ရစ္သူ အိမ္ေထာင္စုဝင္မ်ားကို
‘ခ’ ဂဠဳန္တပ္ဖြဲ႕ဝင္မ်ားက ဝိုင္းဝန္းေစာင့္ေ႐ွာက္ရသည္။

ဆရာစံသည္ ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ အခိုင္အမာတပ္စြဲရန္ အလံေတာင္တြင္ ၁၉၃ဝ ဒီဇင္ဘာ ၂၁ တြင္ ဌာနခ်ဳပ္
ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ အလံေတာင္သည္ သာယာဝတီၿမိဳ႕၏ အေရွ႕ဘက္ ၁၅မိုင္ခန္႔အကြာ ပဲခူး႐ိုးမေတာင္တန္းတန္းတြင္
ရွိသည္။ဆရာစံသည္ ဂဠဳန္တပ္၏ေအာင္လံကိုလည္း တီထြင္ခဲ့သည္။ ဂဠဳန္တပ္၏ေအာင္လံမွာ နဂါးကိုဂဠဳန္သုတ္ေနပံု
ျဖစ္သည္။ နဂါးသည္ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္တို႔ကို ရည္ၫႊန္းထားျခင္းျဖစ္သည္။ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္ (နဂါး) ကိုဂဠဳန္လာသုတ္
သည့္အဓိပၸါယ္ျဖင့္ စီစဥ္ျခင္းျဖစ္သည္။

ဆရာစံ၏ ဂဠဳန္တပ္သည္ စည္း႐ုံးေရးဘက္တြင္ အားေကာင္းေသာ္လည္းလက္နက္အင္အားဘက္တြင္ လြန္စြာ
ခ်ိဳ႕တဲ့သည္။ ပုန္ကန္ခ်ိန္၌ သူတို႔သည္ ေခတ္မီလက္နက္ဆို၍ ျပည္တြင္းျဖစ္ လုပ္ေသနတ္အလက္(၃ဝ)ခန္႔သာရွိသည္။
က်န္လက္နက္မ်ားမွာ ဓား၊ လွံ၊ ဝါးခၽြန္၊ ဒူးေလး၊ ေကာက္စြ၊ ဝါးရင္းတုတ္စသည္တို႔ သာျဖစ္သည္။ ေခတ္မီေသနတ္မ်ား
သာမက စက္ေသနတ္မ်ားပင္ စြဲကိုင္ထားေသာနယ္ခ်ဲ႕ၿဗိတိသွ်စစ္တပ္မ်ားကို တိုက္ခိုက္ရန္မလြယ္ေၾကာင္း သူတို႔ မသိ
မဟုတ္ သိၾကသည္။

သို႔ေသာ္ ထိုစဥ္က ေတာင္သူလယ္သမားတို႔ကလည္း စီးပြားေရးက်ပ္တည္းမႈဒဏ္ႏွင့္အစိုးရ၏ အမ်ိဳးမ်ိဳးႏွိပ္စက္
ညႇင္းပမ္းေသာဒဏ္ကို မခံရပ္ႏိုင္သည့္အတြက္ အသက္႐ွင္လ်က္ ဆင္းရဲငတ္ျပတ္ကာေနရျခင္းထက္ မိမိထက္အစစ
အရာရာအင္အားႀကီးမားေသာရန္သူကို ရွိ သည့္လက္နက္ျဖင့္တြန္းလွန္တုိက္ခုိက္ၿပီး ဂုဏ္သိကၡာရွိရွိေသရျခင္းက
ျမတ္သည္ဟု ခံယူခဲ့ေလသည္။

ထိုစဥ္က ျမန္မာျပည္ဘုရင္ခံ ဆာခ်ားလ္အင္းနစ္သည္ ဘိလပ္သို႔ ျမန္မာျပည္ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲအုပ္ခ်ဳပ္ေရးအတြက္
ဘိလပ္ပါလီမန္အစိုးရႏွင့္ ေဆြးေႏြးရန္ ခြင့္ယူ၍ ျပန္သြားစဥ္ ျမန္မာလူမ်ိဳး ဆာေဂ်ေအေမာင္ႀကီးအားေခတၱဘုရင္ခံအျဖစ္
ခန္႔အပ္ခဲ့သည္။ ဆာေဂ်ေအေမာင္ႀကီးသည္တုိင္းခန္းလွည့္လည္ရင္း သာယာဝတီသို႔အေရာက္ အစိုးရစစ္တပ္မ်ားက
ေက်းရြာမ်ားအား မတရားဖိႏွိပ္ရက္စက္မႈမ်ားကို ရြာသားတို႔ကေလွ်ာက္လႊာမ်ားေရးသား၍ ေခတၱဘုရင္ခံ ဆာေဂ်ေအ
ေမာင္ႀကီးထံသို႔ တုိင္တန္းၾကသည္။ သာယာဝတီ ဒီစႀကိတ္ေကာင္စီလူႀကီးမ်ားက ဘုရင္ခံထံသို႔ဆက္သေသာဧည့္ခံ
ၾသဘာစာတြင္ ျပည္သူတို႔ၾကည္ျဖဴစြာမေပးလိုေသာ သသာေမဓႏွင့္လူခြန္ကိုဖ်က္သိမ္းသင့္ေၾကာင္းအႀကံေပးခဲ့ၾကသည္။

သို႔ေသာ္ ဆာေဂ်ေအေမာင္ႀကီးက …
“အစိုးရစစ္တပ္မ်ားက ေက်းရြာမ်ားကို ႏွိပ္စက္သည္ဟု တိုင္တန္းထားေသာေလွ်ာက္လႊာမ်ားကိုရေၾကာင္း”၊သသာေမဓ
ႏွင့္လူခြန္ကို အစိုးရက ဖ်က္သိမ္းရန္မႀကံရြယ္ေၾကာင္း” ေျပာဆိုခဲ့သည္။ ဘုရင္ခံထံမွ ျငင္းဆိုေသာစကားကို ၾကားရ
ေသာအခါ ေတာင္သူလယ္သမားတို႔အဖို႔ “ေသလွ်င္ေျမႀကီး ႐ွင္လွ်င္ေရႊထီး” ဟူသကဲ့သို႔ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္ရန္မွတပါး
အျခားမရွိၿပီဟု စိတ္ႏွလံုး ဒံုးဒုံးခ်လိုက္ၾကေလေတာ့သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ဆရာစံ၏အမိန္႔ျဖင့္ ၁၉၃ဝ ဒီဇင္ဘာလ၂၂ရက္
ေန႔တြင္ ရဲေက်ာ္ထင္ဘြဲ႕ရ ဗိုလ္ဘိုးေဆာ့ ေခါင္းေဆာင္ေသာေတာင္သူလယ္သမား ဂဠဳန္တပ္ဖြဲ႕ဝင္မ်ားသည္သာယာဝတီ
ေထာင္ဖြင့္ရန္ သာယာဝတီၿမိဳ႕သို႔ ခ်ီတက္ရာစမ္းတြင္းရြာ အနီးတြင္ ဇိမ္ဇာရြာသူႀကီး ဦးဖိုးၫြန္႔ႏွင့္ ေနာက္လိုက္မ်ားကို
ေတြ႕ရွိၿပီး တိုက္ခိုက္မႈျဖစ္ပြားရာမွေတာင္သူလယ္သမားအေရးေတာ္ပံုႀကီး စတင္ ခဲ့ေလသည္။

ဤသို႔ေသာ အေျခအေနတို႔ေၾကာင့္ လယ္သမားအေရးေတာ္ပံုႀကီးေပၚေပါက္ရျခင္းႏွင့္ပတ္သက္၍ ထိုစဥ္က
နယ္ခ်ဲ႕ၿဗိတိသွ်အစိုးရက သူတို႔၏ စာအုပ္ျပာ အစီရင္ခံစာ၌ “မင္းေလာင္း႐ူးႏွင့္ ဓားျပတစ္စု”တို႔၏ထႂကြျခင္းသာျဖစ္ေလ
သည္ဟု အေရးေတာ္ပံုႀကီးကို ေမွးမွိန္ေသး သိမ္ေစရန္ခ်ိဳးႏွိမ္ေဖာ္ျပခဲ့ေလသည္။

နယ္ခ်ဲ႕တို႔က မည္သို႔ပင္ခ်ိဳးႏွိမ္ေစကာမူ ဆရာႀကီးသခင္ကိုယ္ေတာ္မႈိင္းကဂဠဳန္ပ်ံဒီပနီဋီကာ၌ -
“ေၾသာ္… ျမန္မာျပည္တဝွမ္းတြင္ျဖင့္ သာယာဝတီစခန္းဆီကအာဇာနည္အစြမ္းေတြ ဟိုလာရင္ ရမန္ကဗဟိုရ္ပုလႅင္ပ်ံမွာ
သမထမတိမ္းေအာင္လို႔တဲ႔ ဗိုလ္ဝင္ခံကာ ျမန္မာ့ကိန္းေတြႏွင့္ ျမစိမ္းေတာင္ညိဳညိဳက ရဂံုစံခ်င္စရာ တပည့္တို႔မွာျဖင့္
ဥဳံ အရဟံ သစၥာ ဂတိေတြႏွင့္… ဂဠဳန္ သရဏံ ဂစၦာမိၾကေလေတာ့” ဟု ေရးသားကာ ေထာက္ခံအားေပးခဲ့ေလသည္။

ၿဗိတိသွ်အစိုးရ၏ အရာရွိတစ္ဦးျဖစ္ေသာ အေရးပိုင္ မစၥတာ ေမာရစ္ေကာလစ္ ကလည္းၿဗိတိသွ်အစိုးရႏွင့္
ဆန္႔က်င္ၿပီးသူ “ျမန္မာျပည္တြင္ စစ္ေဆးခဲ့ေသာအမႈအခင္းမ်ား” (Trails in Burma) စာအုပ္၌ -“ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္
ၿဗိတိသွ်တို႔ မလုပ္သင့္ေသာလုပ္ငန္းႏွစ္ရပ္ကို မွားယြင္းစြာလုပ္ကိုင္ခဲ့ၾကေလသည္။ပထမအခ်က္မွာ ၿဗိတိသွ်တို႔၏
အက်ိဳး စီးပြားသက္သက္ကိုသာ ထာဝစဥ္ေ႐ွး႐ႈထားျခင္းႏွင့္ ဒုတိယအခ်က္မွာ ျမန္မာတို႔အားလူသားအခ်င္းခ်င္းဟူ၍
သေဘာမထားႏိုင္ဘဲ နိမ့္က် ယုတ္ညံ့ေသာ တိရိစာၦန္မ်ားသဖြယ္ သေဘာထားျပဳမူျခင္းတို႔ပင္ ျဖစ္ေလသည္။ထို႔ေၾကာင့္
ေငြကလည္း မရွိ၊ ကြၽမ္းက်င္မႈလည္းမရွိေသာ ျမန္မာတို႔မွာ ေဖာင္စီးရင္းေရငတ္ဆိုသလို ကိုယ့္ေျမေပၚမွာပင္ျဖစ္လ်က္
ေနစရာမရွိ၊စားစရာမရွိ ဆင္းရဲငတ္ျပတ္လွ၏။ ထိုမြဲငတ္မႈေၾကာင့္ပင္ ျမန္မာတို႔မွာ လူရာမဝင္ျဖစ္ခဲ့ရ၏။

သို႔ေသာ္ (၁၉၃ဝ) ျပည့္ႏွစ္တြင္ရွိေသာ အေျခအေနဆိုးမ်ားအရျမန္မာလူမ်ိဳးတို႔သည္ မိမိတို႔အေပၚတြင္ စိတ္ေကာင္း
ထားပါသည္ဆိုေသာၿဗိတိသွ်အစိုးရ၏ေစတနာကို ယံုၾကည္ႏိုင္စရာအေၾကာင္းမရွိေတာ့ေခ်။ ထို႔ေၾကာင့္လယ္သမား
သူပုန္ထပြဲႀကီး (ဝါ) လယ္သမားေတာ္လွန္ေရးႀကီးေပၚေပါက္လာရျခင္းပင္ျဖစ္ေလသည္” ဟူ၍ ေရးသားထားေလသည္။
ေတာင္သူလယ္သမားအေရးေတာ္ပံုသည္ သာယာဝတီနယ္ ဇိမ္စာ၊ အင္းေကာက္၊ ေရတိုက္၊ ဖားေရႊေက်ာ္၊ ဆီႏွစ္ခြ၊
လွည္းလမ္းကူး အစရွိ ေသာ ေက်းရြာမ်ားမွ စတင္ကာရက္အနည္းငယ္အတြင္း သာယာဝတီနယ္အႏွံ႔ တိုက္ပြဲမ်ားျဖစ္ပြားခဲ့သည္။

နယ္ခ်ဲ႕အစိုးတပ္မ်ားလည္း ထိတ္လန္႔တုန္လႈပ္သြားကာအျပင္းအထန္ႏွိမ္နင္းခဲ့ရသည္။ အျခားနယ္မ်ားသို႔ ေတာ္လွန္
ပုန္ကန္မႈမ်ား မျပန္႔ ပြားေစရန္လည္း အစြမ္းကုန္တားဆီးခဲ့ရသည္။ ၿဗိတိသွ်အစိုးရသည္ မည္မွ်ေလာက္ဗ်ာမ်ားသြားသည္
ဟူမူ ခြင့္ယူထားေသာ ဘုရင္ခံ ဆာ ခ်ားလ္အင္းနစ္သည္ခြင့္ရက္မေစ့မီ ျမန္မာျပည္သို႔အျမန္ျပန္လာရၿပီး လွံက်ိဳး
ဓားပဲ့ႏွင့္ဒူးေလးမွလြဲ၍ လက္နက္ေကာင္းဟူ၍ လံုးဝမရွိ ေသာဂဠဳန္တပ္မ်ားကို ျမန္မာျပည္ရွိစစ္တပ္၊ ပုလိပ္တပ္မ်ား
အျပင္ ဘိလပ္မွ ေဂါရာတပ္၊ အိႏိၵယမွပန္ခ်ာပီတပ္မ်ားပင္ေခၚယူကာ ေခတ္မီ လက္နက္မ်ားျဖင့္အျပင္းအထန္ႏွိမ္နင္း
ခဲ့ရေလသည္။

ေခါင္းေဆာင္ႀကီးဆရာစံအား ဖမ္းဆီးႏိုင္ရန္ ဆုေငြ ၅ဝဝဝိ/- ေပးမည္ဟု ၁၉၃၁ ဇန္နဝါရီလ ၉ ရက္ေန႔တြင္
ေၾကညာခဲ့ေလသည္။ ထိုမွတဖန္ ငါးမည္ရ ဆရာစံ ဆုေငြ ၅ဝဝဝိ မွ ၁ဝဝဝဝ က်ပ္အထိတိုးေပးမည္ဟု ဧၿပီလ ၂၃ ရက္
ေန႔တြင္ ထပ္မံေၾကညာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ဆရာစံသည္ မူလက ခ႐ိုင္အသီးသီးတြင္ တၿပိဳင္နက္တည္း ထႂကြပုန္ကန္ရန္
အစီအစဥ္မ်ား ျပဳလုပ္ထားေသာ္လည္း အျခားခ႐ိုင္မွ ပုန္ကန္ ထၾကြမႈမ်ားမရွိေသးဘဲသာယာဝတီခ႐ိုင္ထဲ၌သာ ပုန္ကန္
လ်က္ရွိရာ နယ္ခ်ဲ႕တပ္မ်ား အလံုးအရင္းႏွင့္ ဖိ၍တုိက္ခိုက္မႈမ်ားေၾကာင့္ ဆရာစံ အား အစိုးရတပ္မ်ားကလက္ရဖမ္းဆီး
သြားမည္ကို စိုးရိမ္ေသာေၾကာင့္ ေခတၱခဏမွ် တေနရာသို႔ ေ႐ွာင္တိမ္းရန္ အႀကံေပးၾကသည္။ ဤသို႔ ျဖင့္ဆရာစံသည္
အလံေတာင္စခန္းကိုဘားမား႐ိုင္ဖယ္တပ္မ်ား တက္ေရာက္သိမ္းပိုက္သည့္ေန႔မွာပင္ အလံေတာင္စခန္းမွ တိမ္းေ႐ွာင္
သြားခဲ့သည္။

၁၉၃၁ခု ဇူလိုင္လတြင္ ဆရာစံသည္ ႐ွမ္းျပည္သို႔တိမ္းေ႐ွာင္၍ ႐ွမ္းေတာင္သူႀကီးမ်ားႏွင့္ဖြဲ႔စည္းထားေသာ ဂဠဳန္တပ္
မ်ားျဖင့္ ေနာင္ခ်ိဳ၊ ေနာင္ပိန္၊ ရပ္ေစာက္တို႔ရွိ နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရတပ္မ်ားအား ခ်ီတက္တုိက္ခိုက္သည္။ ထို႔ေနာက္၁၉၃၁
ၾသဂုတ္ ၂တြင္ ဆရာစံအား ေနာင္ခ်ိဳၿမိဳ႕ ေျမာက္ဘက္ သံုးဆယ္နယ္၊ ကုလားကြဲခ႐ိုင္ ဟိုခိုေနာင္ကြမ္းရြာအနီး
တြင္ အဂၤလိပ္ ပုလိပ္တပ္မ်ားက ဖမ္းဆီးရမိခဲ့သည္။ ၾသဂုတ္လ ၄ ရက္ေန႔တြင္ ဆရာစံအားပုလိပ္တို႔က ဝါးညႇပ္ေျခထိပ္
ခတ္ၿပီး ေနာင္ခ်ိဳအခ်ဳပ္ေထာင္သို႔ ပို႔သည္။ ထိုမွတဆင့္ စစ္တပ္အေစာင့္အေ႐ွာက္မ်ားျဖင့္ ဆရာစံအားသာယာဝတီေထာင္
သို႔ပို႔ခဲ့ရာ ၾသဂုတ္ ၁၄ ၇က္ေန႔တြင္ သာယာဝတီ ေထာင္သို႔ေရာက္သည္။

၁၉၃၁ ၾသဂုတ္ ၁၅ တြင္ ဆရာစံအား သာယာဝတီတရား႐ုံးသို႔ ႐ုံးထုတ္စစ္ေဆး၍ ၾသဂုတ္လ ၂၈ ရက္ေန႔တြင္
တရားသူႀကီး မစၥတာကန္းလခ္ (Mr. J.R.E Cunliffe) မစၥတာဒါဝုဒ္ (Mr. A.J. Darwood) ႏွင့္ ဦးဘဦး
(ေနာင္ျမန္မာႏိုင္ငံသမၼတႀကီးေဒါက္တာဘဦး) တို႔ပါဝင္သည့္ တရား႐ုံးက ဆရာစံအား အိႏိၵယရာဇသတ္ႀကီးပုဒ္မ ၁၂၁
အရ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္ေၾကာင္းထင္႐ွား၍ ေသဒဏ္အမိန္႔ခ်မွတ္လုိက္သည္။

နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရသည္ ဆရာစံအား အထူးတရား႐ုံးတြင္ စစ္ေဆးစဥ္ကပင္ ဆရာစံကမည္သို႔မွ် မထုေခ်ဘဲ ေနမည္ကို
လည္းေကာင္း၊ ထုေခ်ျပန္လွ်င္လည္း အဂၤလိပ္အစိုးရ၏ ကြၽန္ဘဝမွလြတ္ေျမာက္ရန္ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္ရပါသည္ဟု
လည္းေကာင္း ထုေခ်မည္ကို အထူးစိုးရိမ္ခဲ့သည္။ အကယ္၍ တရား႐ုံးေပၚတြင္ ဆရာစံကမည္သို႔မွ်မထုေခ်ဘဲ ေရငံုႏႈတ္
ပိတ္ေနပါက ဆရာစံအား ေသဒဏ္အျပစ္ေပးရမည္မွာလည္း အစိုးရ အတြက္အခက္ျဖစ္ေနသည္။ ထိုနည္းတူ
ဆရာစံအား အျပစ္မွ လႊတ္ရမည္မွာလည္းမျဖစ္ႏိုင္ေပ။ ထိုသို႔ အစိုးရမွာ ေဘးက်ပ္နံက်ပ္ျဖစ္ေနစဥ္ ဆရာစံအား
႐ုံးတင္စစ္ေဆးေသာအခါ ဆရာစံသည္ တရား႐ုံးေပၚ၌ ထုေခ်ခဲ့ေလသည္။

စင္စစ္ ဆရာစံထုေခ်သည္ဆိုေသာထုေခ်လႊာမွာ ဆရာစံ၏သေဘာဆႏၵအရ ဆရာစံကိုယ္တုိင္ေရးသားထားေသာ
ထုေခ်လႊာမဟုတ္ေပ။ ဆရာစံဘက္မွအခမဲ့လုိက္ပါေဆာင္႐ြက္ခဲ့ၾကေသာ ေဒါက္တာဘေမာ္ႏွင့္ သာယာဝတီဦးပုတို႔က
အဂၤလိပ္တို႔အလိုက် အဂၤလိပ္လိုေရးသား ထားသည့္ထုေခ်လႊာကို ဆရာစံအားလက္မွတ္ေရးထိုးေစၿပီး ဆရာစံက
တင္သြင္းသည့္အေနျဖင့္ေရးသားေလွ်ာက္ထားထားျခင္းျဖစ္သည္။

ထုေခ်လႊာတြင္ -“ဂဠဳန္အဖြဲ႕ဝင္အသင္းသားမ်ားသည္ အဖြဲ႕၏ရည္ရြယ္ခ်က္ႏွင့္ ေသြးထြက္သံယိုအၾကမ္းမလုပ္ရန္
ကြ်ႏု္ပ္က အတိအလင္းထုတ္ျပန္သည့္အမိန္႔တို႔ကိုမနာခံဘဲ အၾကမ္းဖက္မႈမ်ားျပဳလုပ္ၾကရန္ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ၾကသည္ ဟူ၍
လည္းေကာင္း၊ အၾကမ္းဖက္ရန္တုိက္တြန္းၾကသည့္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားကမိမိတို႔ဘက္၌ လူအမ်ားပါသည္ကို သိၾကသည့္
အတုိင္း ကြၽႏ္ုပ္ထံအမိန္႔မ်ားကိုမလိုက္နာဘဲ ျငင္းဆန္ခဲ့ၾကသည္ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ဂဠဳန္အဖြဲ႕ဝင္အသင္းသားတို႔သည္
ကြၽႏု္ပ္၏အမိန္႔ႏွင့္ အဖြဲ႕၏ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားကို ဆန္႔က်င္လ်က္ျပဳလုပ္ေနၾကျခင္းမ်ားကိုကြၽႏု္ပ္ေတြ႕ေသာအခါ
ထိုအသင္းသားမ်ားအေပၚမအုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ အလံေတာင္မွထြက္ခြာလာသျဖင့္ ကၽြႏု္ပ္သည္ ထိုအသင္းသားမ်ား
အၾကမ္းပတမ္းျပဳလုပ္ျခင္းကိုကၽြႏု္ပ္က မႏွစ္သက္ေသာေၾကာင့္ ထိုအမႈမ်ားသည္ ကၽြႏု္ပ္ႏွင့္ ဘာမွ်မသက္ဆုိင္ေတာ့
ေၾကာင္း စသည္ျဖင့္ ထုေခ်ခဲ့သည္။

ဆရာစံသည္ အဂၤလိပ္အစိုးရအား လူစုက ေတာ္လွန္ပုန္ကန္ခဲ့သည့္အတြက္ မည္သည့္နည္းႏွင့္မွ် အစိုးရက
သူ႔အား အသက္ခ်မ္းသာေပးမည္မဟုတ္သည္ကို နားလည္ၿပီးျဖစ္ေလသည္။ သို႔ေသာ္ ဆရာစံသည္ ၄င္း၏ ေရွ႕ေနႀကီး
မ်ား၏ဆႏၵအရ ထုေခ်လႊာကို လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့ရေလ သည္။ အကယ္၍ ေဒါက္တာဘေမာ္ႏွင့္ ၄င္းသာယာဝတီဦးပု
တို႔၏ ပေယာဂေၾကာင့္သာမဟုတ္ခဲ့လွ်င္ ဆရာစံသည္ အဆိုပါ အဂၤလိပ္လို ေရးသားထားေသာ ထုေခ်လႊာကိုလက္မွတ္
ေရးထိုးၿပီးအဂၤလိပ္အစိုးရထံအညံ့ခံသည့္အေနျဖင့္ တင္သြင္းလိမ့္မည္မဟုတ္ေခ်။ ေဒါက္တာဘေမာ္ႏွင့္ သာယာဝတီ
ဦးပုတို႔ကသာ အဂၤလိပ္တို႔အလုိက် ဆရာစံကိုတဖက္သတ္သိမ္းသြင္း၍ လွည့္ျဖားကာ ထုေခ်လႊာတင္သြင္းခိုင္းသည့္
အတြက္ ၄င္းတို႔ႏွစ္ဦးသည္သာ လံုးဝတာဝန္ရွိေလသည္။

ထို႔ေၾကာင့္ ဦးဘခိုင္ (ေဖဘီယန္)က သူ၏ “ျမန္မာျပည္ႏုိင္ငံေရးရာဇဝင္” စာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ ၁၃၉တြင္-“ဤကိစၥႏွင့္
ပတ္သက္၍ ဆရာစံအတြက္ ထုေခ်လႊာတင္သြင္းေသာေဒါက္တာဘေမာ္ႏွင့္သာယာဝတီဦးပု အစရွိေသာပုဂၢိဳလ္ႀကီး
မ်ားက ဆရာစံအတြက္အဘယ့္ေၾကာင့္ ထုေခ်လႊာေရးသားရသနည္း။ ဆရာစံႀကိဳးဒဏ္ကလြတ္မည္ဟုမည္သည့္
အေၾကာင္းမ်ားျဖင့္ ထင္ျမင္သ နည္း။ ဆရာစံ ဤကဲ့သို႔ထုေခ်လႊာတင္သြင္းလွ်င္ လြတ္လိမ့္မည္ဟု အဘယ့္ေၾကာင့္
အႀကံဉာဏ္ေပးရသည္ကို တုိင္းျပည္အား ႐ွင္းျပသင့္ ေပသည္။ ဆရာစံမွာ ေသခါနီးအႀကံေကာင္းဉာဏ္ေကာင္းေပး
မည့္သူ မရွိသျဖင့္ ဝမ္းနည္းဖြယ္ပင္”ဟု ေရွ႕ေနႀကီးမ်ား၏ဆႏၵအရ ထုေခ် လႊာကို ဆရာစံလက္မွတ္ထုိးျခင္းႏွင့္
ပတ္သက္၍ မွတ္ခ်က္ခ်ထားေလသည္။

အကယ္၍ ဆရာစံအတြက္ ထုေခ်လႊာကို ေရးသားခဲ့ၾကသည့္ ေဒါက္တာဘေမာ္အမွဴးျပဳသည့္ ေရွ႕ေနႀကီးမ်ားက
ဆရာစံလြတ္ေျမာက္ေစရန္ ဆိုသည့္ စိတ္ရင္းေစတနာေကာင္းျဖင့္ေရးသားရပါသည္ဟုဆိုပါကလည္း ၁၉၃၁
ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၂ တြင္က်င္းပေသာ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္ အစည္းအေဝး၌ “ကြၽႏ္ုပ္တို႔၏ တာဝန္ဝတၱရားမွာ႐ွင္းလွပါသည္။
မၿငိမ္သက္မႈမွန္သမွ်ကို အစြမ္းကုန္ေခ်မႈန္းခဲ့ရေပမည္။ ဤပုန္ကန္ထၾကြမႈ တြင္ ေခါင္းေဆာင္ခဲ့သူမ်ားကိုလည္း
ႀကီးမားေသာ အျပစ္ဒဏ္မ်ားကို ေပးရမည္။” ဟုဘုရင္ခံခ်ားလ္အင္းနစ္စ္ ထုတ္ေဖာ္ေၾကညာခဲ့ေသာ ေၾကညာခ်က္ကို
အဆိုပါေရွ႕ေနႀကီးမ်ား သတိျပဳမိခဲ့ပါသည္။ထို႔အျပင္ ေဒါက္တာဘေမာ္သည္အထူးခံု႐ုံးဥကၠဌတရားသူႀကီး မစၥတာ
ကန္းလစ္ဖ္၏ မိတ္ေဆြရင္းတစ္ဦးျဖစ္သည္။မစၥတာကန္းလစ္ဖ္က ေဒါက္တာဘေမာ္အား အခြင့္ေကာင္းႀကံဳႀကိဳက္စဥ္
တရားခံဘက္မွလိုက္ပါေဆာင္႐ြက္ျခင္းျဖင့္ ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္ထဲ ဝင္ေရာက္ေရးအတြက္ အခြင့္အေရးေကာင္းတစ္ခု
ရႏိုင္ေၾကာင္း ေျပာဆိုခဲ့၏။ ထိုအခ်ိန္ကေဒါက္တာဘေမာ္မွာ နာမည္လူသိ မမ်ားေသးေသာ ဝတ္လံုးေတာ္ရကေလး
ျဖစ္သည္။ ဤသို႔အခြင့္အေရးရစဥ္ ႏိုင္ငံေရးနယ္ပယ္တြင္ ေပၚလြင္ေအာင္လုပ္ရန္စိတ္ကူးရခဲ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္
အခြင့္ေကာင္းတစ္ရပ္အ ေနျဖင့္ ဆရာစံအတြက္ လုိက္ပါေဆာင္ရြက္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ စင္စစ္ ေဒါက္တာဘေမာ္သည္ ေနာင္လာေနာက္သားမ်ားအတြက္ သမိုင္းတြင္က်န္ရစ္ေစရန္ရာဇဝင္ေျပာင္ေျမာက္မည့္ စကားလံုးမ်ားျဖင့္ အစိုးရ၏အျပစ္မ်ားကို တရားခြင္တြင္ေဖာ္ထုတ္ဖြင့္ခ်ရန္ ဆရာစံအားအႀကံဉာဏ္ေကာင္းေပးရမည့္အစား ႏိုင္ငံေရးခုတံုးလုပ္ကာ ကိုယ္က်ိဳး ႐ွာခဲ့သည္။ ဆရာစံအား နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရထံ အညံ့ခံေစျခင္းျဖင့္ ဆရာစံ၏ဇာတိေသြးဇာတိမာန္ကို ေသးသိမ္ေမွးမွိန္ေစရန္ အႀကံေပးခဲ့သည့္ ေဒါက္တာဘေမာ္လိုလူမ်ိဳးအား အားကိုးမိသည့္ ဆရာစံ၏ အမွားလည္းျဖစ္ေပသည္။ဆရာစံသည္ မည္သို႔မွ် မေခ်ပဘဲ ေရငံုႏႈတ္ပိတ္ေနပါကဤကဲ့သို႔ ႀကိဳးဒဏ္ေပးျခင္းကို ခံရဖို႔မရွိေခ်။ ႀကိဳးဒဏ္ခံရေစဦး အဂၤလိပ္တို႔ အုပ္ ခ်ဳပ္ျခင္းကိုမႏွစ္သက္၍ ခုခံတုိက္ခုိက္ရသည္ဟု ထုေခ်ပါကလည္း စိတ္သက္သာဖြယ္ရွိေသးသည္ဟု ေပ်ာ္ဘြယ္သခင္ဗေဆြက သူ၏ “ဗမာ့ပုန္ကန္မႈမ်ား” စာအုပ္ စာမ်က္ႏွာ ၁၄၄တြင္ သံုးသပ္ထားေပသည္။


မည္သို႔ဆိုေစ ဆရာစံသည္ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရက မည္သည့္နည္းႏွင့္မဆို ေသဒဏ္ေပးခဲ့သည္ကို အစိုးရထံ
အယူခံဝင္ျခင္း၊ အသနားခံျခင္းတို႔ကိုမလုပ္ခဲ့ေခ်။ထို႔ေနာက္ ဟိုက္ကုတ္လႊတ္ေတာ္က ၁၉၃၁ စက္တင္ဘာလ ၂၉ ရက္
ေန႔တြင္ဆရာစံအမႈႏွင့္ပတ္သက္၍ ေအာက္႐ုံးစီရင္ခ်က္ကို အတည္ျပဳ ခဲ့သည္။ေဒါက္တာဘေမာ္အမွဴးျပဳသည့္အဖြဲ႕သည္ ၏
ဆရာစံ အေနာက္ဘိလပ္ပရီဗီေကာင္စီ (ဘုရင့္အႀကံေပးေကာင္စီ) သို႔ ၁၉၃၁ ေအာက္တိုဘာလ ၂၂ ရက္တြင္
အယူခံဝင္ရန္ဖြဲ႕စည္းခဲ့ျပန္သည္။ သို႔ေသာ္ ဘိလပ္ပရီဗီေကာင္စီသို႔အယူခံဝင္ရန္ တင္သြင္းလႊာကိုပယ္ခ်၍ ၁၉၃၁
ေအာက္တိုဘာလ ၂၉ တြင္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္က ဆရာစံအေပၚခ်မွတ္ထားသည့္ေသဒဏ္ကို အတည္ျပဳခဲ့သည္။

ထို႔ေနာက္ ေတာင္သူလယ္သမားအေရးေတာ္ပံုေခါင္းေဆာင္ႀကီး အာဇာနည္ သုပဏၰကဂဠဳနရာဇာဘြဲ႔ခံ ဆရာစံအား
သာယာဝတီေထာင္တြင္ ၁၉၃၁ ႏုိဝင္ဘာလ ၂၈ ရက္စေနေန႔ နံနက္ ၅ နာရီ ၄၅ မိနစ္ခန္႔တြင္ ႀကိဳးေပးကြပ္မ်က္လုိက္
ေလသည္။ ကြယ္လြန္ခ်ိန္၌ ဆရာစံသည္ အသက္ ၅၅ ႏွစ္အရြယ္ရွိၿပီျဖစ္သည္။

ယင္းသို႔ ႀကိဳးေပးခံရခါနီးတြင္ ဆရာစံသည္ ကဗ်ာလကၤာ (၄) ပိုဒ္ကို ဖြဲ႔ဆိုခဲ့ေသးသည္။ကဗ်ာမွာ-
(၁) မည္သူမည္ဝါ၊ ဤကမၻာတြင္
ခႏၶာခိုင္စြဲ၊မၿမဲမွတ္ရာ ၊ လူတံထြာတည္း။

(၂) မီးတဆယ့္တစ္၊ ၿငိမ္းရျဖစ္ေသာစစ္စစ္ဧကန္ ၊
ျပည္နိဗၺာန္သို႔၊အျမန္ထုတ္ေျခာက္ ၊ မေရာက္ရေသး၊လူတေဝးတို႔ ၊
ေသေဘးေတြ႔ရ၊ျဖစ္လာအမွန္ ၊ ပ်က္ၿမဲျပန္တည္း။

(၃) ေၾကာက္ေသြးဟူ၍၊ ႏွမ္းတစ္ေစ့မွ်၊ေဝွ႔စိတ္ထဲ ၊ ရိပ္မဝဲတည့္၊အၿမဲမတည္ ၊
လူဟူသည္ကား၊မ႐ွည္အသက္ ၊ ၾကားေနပ်က္ကို၊ျပက္ျပက္ထင္ထင္ ၊ ငါ့အျမင္တည္း။

(၄) ထက္ေအာက္ ျမန္မာ၊ လူတကာတို႔ ဆရာေခၚဆို၊ငါ့ဂုဏ္လိုလွ်င္ ၊
ၾကဴးပို႔သည့္႐ုံး၊ ဘယ္သို႔ကံုးလည္း၊အဆံုးဆိုေရး ၊ ႀကိဳးဒဏ္ေဘးႏွင့္၊
ေဝးရမည္တည္း။


ဆရာစံအား ႀကိဳးစင္တင္၍သတ္စဥ္က သာယာဝတီေထာင္မွဴးကေလးအျဖစ္ေဆာင္႐ြက္ခဲ့သည့္ အၿငိမ္းစား
ထာင္ပိုင္ဝန္ ဦးစိန္က သူ၏ မ်က္ျမင္ကိုယ္ေတြ႕အျဖစ္အပ်က္ကို ဤသို႔ ျပန္လည္ေျပာျပေလသည္။

“မနက္ျဖန္ႀကိဳးေပးေတာ့မယ္ဆိုေတာ့ အခုလိုညမွာ ဆရာစံကို က်ေနာ္တို႔ ႀကိဳးစင္အနီးမွာရွိတဲ့ ႀကိဳးတိုက္
(ယခုသီးျခားတုိက္) ကို ေျပာင္းထားလုိက္ပါတယ္။ အဲဒီညမွာ ဆရာစံဟာ ေကာင္းေကာင္းအိပ္ပါတယ္။ ဆရာစံအရင္
သူပုန္အမႈနဲ႔ ႀကိဳးေပးတဲ့လူေပါင္းဟာ သာယာဝတီ ေထာင္ထဲမွာ ၁ဝဝအတြင္းမွာရွိပါတယ္။ တရာခံႀကိဳးေပးေတာ့
က်ေနာ္အနားမွာ ရွိပါတယ္။ က်ေနာ္နဲ႔ဆိုရင္ ႏွစ္ေတာင္ေလာက္ပဲေဝးပါ တယ္။ ဆရာစံႀကိဳးေပးတဲ့ေနရာကေတာ့
အခုလက္ရွိသာယာဝတီေထာင္က ႀကိဳးစင္အေဟာင္းပါပဲ။ အခုထက္ထိ ရွိပါေသးတယ္။ ေျပာင္းလဲ မႈမရွိပါဘူး။
ႀကိဳးသမားတက္လိုက္လို႔ရွိရင္ ႏွစ္စင္ရွိတဲ့အနက္ဝဲဘက္ကစင္ျဖစ္ပါတယ္။ ႀကိဳးေပးတဲ့ေန႔က ဟိုတုန္းက ဒုတိယ
အေရးပိုင္ျဖစ္တဲ့ ဦးေက်ာ္ကိုယ္တိုင္တက္ေရာက္ပါတယ္။ လက္ပံတန္းက ျမဴနီစပါယ္လူႀကီးမ်ား၊ အထူးအာဏာရ
တရားသူႀကီးမ်ား၊ သံုးဆယ္က သူႀကီးမ်ား၊ အျခားထင္႐ွားသူ ၂၀ေလာက္ ရွိပါလိမ့္မယ္။ ရက္ေတာ့ က်ေနာ္
ေကာင္းေကာင္း မမွတ္မိပါဘူး။ အခ်ိန္ေတာ့နံနက္ ၅နာရီ ၄၅မိနစ္ေလာက္ ရွိပါလိမ့္မယ္။

အက်ဥ္းသားႏွစ္ေယာက္ ႀကိဳးတိုက္က ဆရာစံကို ထုတ္ရပါတယ္။ တစ္ေယာက္က ႀကိဳးတုတ္အကႌ်ေခၚတဲ့
တိုက္ထုတ္အကႌ်ကိုဝတ္ေပးၿပီးေတာ့ လက္ထပ္ကို ေနာက္ျပန္ခတ္ၿပီး တံေတာင္ဆစ္ေကြးကေနၿပီးေတာ့ ေနာက္ျပန္
ႀကိဳးခ်ည္လုိက္ပါတယ္။ ႀကိဳးစင္တက္တယ္ ဆိုတာကေတာ့ ေလွကားလည္းမဟုတ္ပါဘူး။ ကုန္းျမင့္ကေလးကို တက္
သြားတာပါပဲ။ ဆရာစံက ဘာစေျပာသလဲဆိုေတာ့“အမ်ိဳးဘာသာ၊ သာသနာ၊ ပညာႀကီးပြားရာ ႀကီးပြားေၾကာင္းေဆာင္
႐ြက္လို႔ အခုလိုႀကံဳေတြ႕ရတာပဲ၊ သုခလို႔ မွတ္ပါတယ္၊ ဖယ္ေပးၾက၊ ငါ့ဟာငါတက္မယ္” ဆိုၿပီး အနားမွာတြဲထားတဲ့
အက်ဥ္းသားနွစ္ေယာက္ကို ဖယ္လိုက္ၿပီး တြန္းပစ္လုိက္ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူ႔ဟာသူ တက္သြားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္
အက်ဥ္းသားနွစ္ေယာက္ကေတာ့ အနားက ေဖးေဖးမမေခၚသြားတာပဲ။ ေခၚသြားတဲ့အခါက်ေတာ့ ႀကိဳးစင္ေပၚ လည္း
ေရာက္ေရာအနားမွာရွိတဲ့ဧည့္သည္ေတြကို ႏႈတ္ဆက္သြားတယ္။ “သြားၿပီ” တဲ့။
“ျဖစ္ေလရာဘဝမွာ အဂၤလိပ္ကို အႏိုင္ရတဲ့ကိုယ္ ျဖစ္ပါေစ” လို႔ဆိုၿပီး ဆုေတာင္းသြားပါတယ္ဗ်ာ။
ဆရာစံဆုေတာင္းလည္းၿပီးေရာ မ်က္ႏွာဖံုးလို႔ေခၚတဲ့ ေခါင္းစြပ္အိတ္ႀကီးစြပ္ေပးၿပီး လည္ပင္းႀကိဳးတပ္ ေဒါက္ျဖဳတ္ခ်
လိုက္ပါတယ္” ဟု ေၾကကြဲစြာ ေျပာျပေလသည္။

ဆရာစံအေလာင္းကို သာယာဝတီေထာင္အနီးရွိ သာယာဝတီသုသာန္တြင္ပင္ေျမျမႇဳပ္သၿဂႋဳလ္ထားေလသည္။
ဆရာစံကြယ္လြန္ေသာ္လည္း အျခားဂဠဳန္တပ္သားမ်ား၏ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈတို႔မွာမရပ္ေသးဘဲ ဆက္လက္ျဖစ္ပြား
လ်က္ရွိသည္။ နယ္ခ်ဲ႕ တပ္မ်ား၏ အျပင္းအထန္နွိမ္နင္းမႈမ်ားေၾကာင့္ ေသေၾကထိခိုက္ဒဏ္ရာရသူမ်ားမွာလည္း
မနည္းလွေပ။

၁၉၃ဝ ျပည့္ႏွစ္ ေတာင္သူလယ္သမားအေရးေတာ္ပံုႀကီး ဆင္ႏႊဲမႈႏွင့္ပတ္သက္၍ ၿဗိတိသွ်အစိုးရ၏ အစီရင္ခံစာအရ
၁၉၂၉ – ၁၉၃ဝ တြင္
ႀကိဳးဒဏ္ခံရသူေပါင္း ၇၆ ေယာက္
တသက္တကြၽန္းျပစ္ဒဏ္ခံရသူေပါင္း ၂၁၈ ေယာက္ရွိခဲ့သည္။

၁၉၃ဝ – ၁၉၃၁ တြင္
ႀကိဳးဒဏ္က်ခံရသူေပါင္း ၁၄၄ ေယာက္၊
တသက္တကြၽန္းက်ခံရသူ ၁၈၆ ေယာက္။

၁၉၃၁ -၁၉၃၂ တြင္
ႀကိဳးဒဏ္က်ခံရသူေပါင္း ၁၁၂ ေယာက္၊
တသက္တကြၽန္းျပစ္ဒဏ္ခံရသူေပါင္း ၄၈၆ေယာက္ရွိေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။

ဆရာစံ၏ ေတာင္သူလယ္သမားအေရးေတာ္ပုံႀကီးအေရးနိမ့္ခဲ့ရသည္မွာ ထိုစဥ္က လက္နက္အင္အားမညီမွ်ျခင္း၊
ဝါဒေရးရာအားျဖင့္ ေခတ္မီေသာ သေဘာတရားမရွိျခင္း၊ႏိုင္ငံေရးပါတီ တခုခုက ဦးေဆာင္မႈမရွိခဲ့ျခင္း၊ ျပည္သူ
တရပ္လုံးကို စည္း႐ုံးႏိုင္စြမ္းမရွိျခင္းတို႔ေၾကာင့္ျဖစ္သည္ဟု သမိုင္းသုေတသီတို႔ကသုံးသပ္တင္ျပခဲ့ၾကသည္။

မည္သို႔ဆိုေစ… သူ႔ကၽြန္ဘဝလြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးႀကိဳးပမ္းမႈသမိုင္းတြင္ ဆရာစံႏွင့္
ေတာင္သူလယ္သမားအေရးေတာ္ပံု ေခါင္းေဆာင္ ႀကီးမ်ား၏ ေဆာင္႐ြက္ခဲ့မႈမ်ားသည္ထာဝရကမၺည္းတင္လ်က္
ရွိေနမည္မွာ မလြဲဧကန္ပင္တည္း။

(သန္းဝင္းလႈိင္) မွကူးယူတင္ျပပါသည္္။

ျမန္မာအဲရင္းအဖြဲ႕